ROMANYA TÜRKLERİ

SİNAN UYĞUR

turkiyat@mynet.com
ana sayfa tarihleri dilleri edebiyatları gelenekleri iz bırakanlar tarihî yerleri yerleşim yerleri bağlantılar

 

 

Prof. Dr. Enver Mahmut

 

ROMANYA TÜRK EDEBİYATI

Geçmişte uzun dönemler Oğuz Türkçesinin resmi dil olduğu Romanya’da bugün Türkler arasında yazı ve konuşma dili olarak Oğuz ve Kırım Tatar Türkçesi kullanılmaktadır. Romanya’da kullanılan Oğuz Türkçesi, Balkan Türk ağızlarının bir devamıdır. Kırım Tatar Türkçesi ise, Kırım’dan gelen Türklerin bağlı olduğu boya göre, Köstence’nin güneyinde kullanılan Dobruca Tatarcası ve Köstence’nin kuzeyinde kullanılan Dobruca Nogaycası olarak ikiye ayrılmaktadır.

Romanya’nın Türk dilinin yayılma alanına girdiği Osmanlı döneminde Dobruca’da yetişen 17. yüzyıl bektaşî şairlerinden Kazak Abdal ve yine aynı dönemde bu topraklarda doğmuş olan saz şairlerinden Kul Mehmet ve Öksüz Aşık Romanya’daki Türk halk edebiyatının 16. yüzyıl divan şairi Helâkî ise Türk klasik edebiyatının ilk isimleri olarak anılabilir.

Bugün Romanya’da Mehmet Niyazi (1878-1931) ile başlayıp İsa Halim (1894-1982), İsmail H. Ziyaeddin (1912-1996), Atilla Emin (1933-1996), Nevzat Yusuf Sarıgöl )1936), Yaşar Memedemin (1936), Altay Kerim (1937), Emel Emin (1938), Enver Mahmut (1935), Gülten Abdulla (1946) gibi şair ve yazarların verdiği eserlerle devam eden bir Romanya Türkleri edebiyatı oluşmuştur. Çoğu Romence eserlerle devam eden bir Romanya Türkleri edebiyatı oluşmuştur. Çoğu Romence eserler de veren bu yazar ve şairler Türkçe eserleride ana dili ve vatan sevgisi, aile, aşk, tabiat konularını işlemekte ve daha çok şiir ve hikaye türünü tercih etmektedir.

Nevzat Yusuf Sarıgöl ve Altay Kerim, Romenceden Türkçeye, Türkçeden Romenceye yaptığı çevirilerle Türkler ve Romenler arasında bir kültür köprüsü olma görevi üstlenmişlerdir. Mehmet Ali Ekrem, Enver Mahmut ve Nedret Mahmut ise Türklük Bilgisi alanında yaptığı çalışmalar ve verdiği eserlerle tanınmaktadır.

Romanya’da yaşayan Tatar Türkleri de Oğuz Türkleri de eserlerini Türkiye’de kullanılan Latin alfabesiyle vermektedir. Yazı dili olarak daha çok Türkiye Türkçesi tercih edilmekle beraber Kırım Tatar Türkçesiyle şiir yazan ve eser veren aydınlar da vardır. Bazen de Sesler dergisinde olduğu gibi Türkiye ve Kırım Tatar Türkçesi birlikte kullanılmaya çalışılmaktadır.

Romanya’da yaşayan Tatar ve Nogay Türklerinin sözlü edebiyat ürünleri ise Ahmet-Naci Cafer Ali’nin Boztorgay eserinde, Oğuz Türklerinin sözlü edebiyat ürünleri Mehmet Ali Ekrem’in Bülbül Sesi adlı eserinde toplanmıştır. Bu eserler dışında, Romanya Türk topluluklarının ağız özelliklerini ve sözlü kültürlerini yansıtan Proverbe Turceşti “Türkçe Atasözleri”, Nevzat M. Yusuf ve Nermin Yusuf’un hazırladığı Nasrettin Hoca’ga Dair Masallar, Mehmed Ali Ekrem ve Mehmet Ali Hilmiye’nin hazırladığı Tepegöz, Enver Mahmut ve Nedret Mahmut’un hazırladığı Bozciğit ve Ayu Kulak Batur adlı çalışmalar ile Mehmet Naci Önal’ın hazırladığı Din Folclorul Turcilor Dobrogeni adlı eser Kriterion yayınları arasında yayımlanmıştır.

Romanya Türk topluluklarının kültür hayatına büyük katkılarda bulunan Romanya Türk basını, 1 Eylül 1888’den 10 Nisan 1894’e kadar yayımlanan Dobruca gazetesiyle başlamıştır. Bu gazeteyi Sadakat, Hareket, Şark, Dobruca Sadası, Teşvik, Işık, Mektep ve Aile, Romanya, Tuna, Hak Sözü, Haber, Güneş Sahili, Bizim Sözümüz, Türk Birliği, Yıldırım, Halk, Çardak, Bora gibi gazete ve dergiler ile 1930-1940  arası Romanya’da, 1961 yılından itibaren Türkiye’de çıkan Emel dergisi takip etmiştir. Bugün de Romanya Türk-Tatar Topluluğunun yayın organı olan Karadeniz ve Romanya Türk Demokrat Birliği’nin yayın organı olan Hakses gazeteleri çıkmakta, ayrıca kültür, sanat ve bilim ağırlıklı Renkler dergisi yayımlanmaktadır. 1988’den günümüze Romanya’da 30’dan fazla Türkçe gazete ve dergi çıkmıştır.

 

 KİTAPLARI

     Ahmet-Nagi G. Ali, Memet Ablai ve Nuri Vuap, Boztorgay, Kriterion Kitap  Úyí, Bucureşti, 1980.

Altay Kerim ve Leyla Kerim, Tatarca-Türkçe-Romence Sözlük, Editura Kriterion, 1996.

Altay Kerim, Kániye, Kriterion Kitap Úyú, Bucureşti, 1984.

Cemal Hagi-Amet, Deriya Kadar Sewda Manzumeler, Ex Ponto, Köstence, 1999.

Ekrem Mehmet Ali ve Hilmiye Mehmet Ali, Tepegöz, Kriterion Kitabevi, Bükreş, 1985.

Ekrem Mehmet Ali, Bülbül Sesi, Kriterion Kitabevi, Bükreş, 1981.

Enver Mahmut, Türkoloji Çalışmaları I, Ex Ponto, Constanta, 2004.

Gevat Raşit, Tĭlĭmnĭñ Destanı, Editura Europolis, Constanta, 2002.

Mehmet H. Vani Yurtsever, Dobruca’nıñ Dawuşı, Cilt I, Editura Europolis, Köstence, 2003.

Mehmet H. Vani Yurtsever, Dobruca’nıñ Dawuşı, Cilt II, Editura Europolis, Köstence, 2004.

Mehmet Niyazi, Sagış, Kriterion, Bükreş, 1998.

Müstecib Ülküsal, Dobruca ve Türkler, Türk Kültürü Araştırma Enstitüsü Yayınları, Ankara, 1966.

Müstecib Ülküsal, Dobruca’daki Kırım Türklerinde Atasözleri ve Deyimler, Ankara Üniversitesi Basımevi, 1970.

Necip Hacı Fazıl, Eserler –Opere-, Editura Metafora, Köstence, 2003.

Nedret Ali Mahmut, Romanya Türk-Tatar Edebiyatı Cilt I-II, Editura Europolis, Constanta, 2000.

Nedret Ali Mahmut, Türkoloji Çalışmaları II, Ex Ponto, Constanta, 2004

Nedret Mahmut ve Enver Mahmut, Atalar Sözĭ, Ex Ponto, Köstence, 2004.

Nedret Mahmut ve Enver Mahmut, Ayuw Kulak Batır, Kriterion Kitap Üyĭ, Bucureşti, 1991.

Nedret Mahmut ve Enver Mahmut, Bozcĭgĭt, Kriterion Kitap Üyĭ, Bucureşti, 1988.

Nedret Mahmut, 100 Sene Ewel Tuwgan Necip Hacı Fazıl, Newline, 2006.

Nedret Mahmut, Ölĭmĭnĭñ 75-ncĭ Senesĭnde Mehmet Niyazi, Newline, 2006.

Nevzat Yusuf Sarıgöl, Tabanıma Gömelek Caktım, Kriterion Kitap Üyi, Bükreş, 1995.

Şemi-zade Eşref, Kozyaş Dıvar, Çeviren: Güner Akmolla, Editura Boldaş, Constanta, 2005.

Yaşar Memedemin, Semraşık’nın Dünyası, Europolis Basımüyĭ, Köstencĭ, 2000.

Yaşar Memedemin, Yıldızlarga Aşılgan Emel, Editura Europolis, Constanta, 1999.